Uti'al u páajtal u chúukbesa'al u tso'olol u mejen tsikbalilo'ob cieenciaje' pak'i'ichaj u majáanta'al wajayp'éel t'aano'ob te' káastelan t'aano'. Tu'ux ku ya'ala'al “majan t'aanil ti' fiisikaje'” ku tso'olol ich maayáaj bix u páajtal u na'atk'ajal kex káastelan u taalo'ob. Tu'ux ku ya'alik “túumben t'aano'ob” ku tsolik wajayp'éel t'aano'ob uts úuchik u kaxta'al u núup ich maayáaj. Tu ts'ook túune', ku ye'esa'al le t'aano'ob majanta'ab te' káastelano', chéen ba'ale' lelo'oba' ma' talam u na'atk'ajal te' máaxo'ob ku maayajo'obo', wa tumen xan uts u na'atk'ajal ich le tsikbalo'.
Majan t'aanil ti' fiisikaj
aatomoj (átomo): u xma' chíika'anil ba'alo'ob, tumen jach maanal mejentakil. Ku nunupikubáajo'ob
uti'al u yaantal u wíinkilal nu'ukulo'ob, ba'alo'ob, wíiniko'ob, ba'alche'ob yéetel tuláakal ba'al ku páajtal in wiliko'on.
kaanser (cáncer): k'oja'anilo'ob ku t'i'it'pajal ti' juntúul wíinkilal; lela' ku bin u xibik u muuk'il u
k'i'ik'el yéetel u ba'alilo'ob le wíinkilalo'.
espaasyoj (espacio): u táankóochil kúuchilo'ob yéetel ba'alo'ob.
fusyoones nuklyaares (fusiones nucleares): u xa'ak'pajal aatomos uti'al u yaantal sáasilil.
galaaksyaj (galaxia): kúuchil tu'ux ku múuch'ul eek'o'ob, wóolkabilo'ob yéetel u lu'umil le yóok' ka'ano'.
gaas (gas): lela' bey xan iik'e', chéen ba'ale' lela' ku meetk'ajal yéetel hidroogeno.
hidrógeno: lela' bey iik'e, chéen ba'ale' lela' ku táakpajal uti'al u páajtal u yaantal iik', ja', yéetel
uláak' ba'axo'ob.
mikroskoopyoj (microscopio): nu'ukulil uti'al u pakta'al ba'alo'ob jach ma' chíika'antak tu paakat
máaki'.
moleekulaj (molécula): u múuch'il aatomos ku meyajo'ob jumpáak keet wa chéen tu juunal
yaniko'ob.
nanomeetrikaj (nanométrica): leti' le bix u p'i'isil le ba'alo'ob jach chíika'antak tu paakat máaki'.
nano-robot: mejen robot ku tukla'al je'el u meyajo'ob ich jump'éel wíinkilale' uti'al u xibik le
k'oja'anilo'obo'.
raayos ekis (rayos X): jump'éel juul ku chíikbesik u yoochel a baakel.
tyeempoj (tiempo): u p'iisil k'iino'ob yéetel u súutukilo'ob.
Biiyaj Laaktyaj (Via Láctea): u k'aaba' le galaxia tu'ux kin kajtalo'ona'. Leti' le kúuchil tu'ux jeets'el le yóok'ol kaab tu'ux kin kajtalo'ona'.
Túumben t'aano'ob
energía: muuk'il meyaj
luminosidad: juul
luz: sáasil
planeta: wóolkab
Majan t'aano'ob
celulaar (celular): nu'ukulil t'aan yéetel tsikbal.
inbernadeeroj (invernadero): kúuchil tu'ux ku meenta'al u k'áalal ooxol.
Graan eksplosyoon (La gran explosión): u xpatk'aaba'il le úuch u wáak'al le ba'ax jmeet u tóop'ol le yóok' ka'anilo'.
más: maas.
mikroondaj (microondas): jump'éel xjuul sáasil ma' jach yaan u muuk' je'ex le sáasil kin wiliko'ono', la'aten ma' chíika'ani'.
Obserbatoryoj Espasyal Awstral (Observatorio Espacial Austral): kúuchil tu'ux ku meyaj u yuumilo'ob uti'al u na'atiko'ob ba'ax ku yúuchul te' yóok' ka'ano'.
Próxima Centauri B: túumben wóolkabil kaxta'ab tu naats' Próxima Centauri.
Próxima Centauri: eek' yaan naats' te' k'iino'.
raadyoj (radio): nu'ukulil t'aan yéetel uti'al u yu'uba'al paax.